Groeit ons vertrouwen in leiders die aanzetten tot conflict?

"Vertrouwen is een precaire kwestie en misschien wel de belangrijkste voorwaarden voor effectief leiderschap. Oud-politicus en schrijver Jan Terlouw wist het televisiepubliek in De Wereld Draait Door eind november 2016 te ontroeren met een emotioneel pleidooi voor een betere wereld. In een ruim acht minuten durend betoog pleitte hij voor meer vertrouwen. Als metafoor gebruikt hij de touwtjes die vroeger nog overal uit de brievenbussen hingen. Men vertrouwde elkaar. De regering had moreel gezag. “Dat vertrouwen is nu helemaal weg. Burgers vertrouwen elkaar niet meer, burgers vertrouwen de politiek niet meer en de politiek vertrouwt de burgers niet meer (Terugkijken: Jan Terlouw ontroert met indrukwekkend pleidooi, 2016). Naar verluid leverde het Terlouw het langste DWDD applaus ooit en een tsunami aan (sociale) media aandacht op. Een effect dat ongetwijfeld direct verband houdt met het ongeloof en de verwarring die de verkiezing van Donald Trump als nieuwe president van Verenigde Staten even ervoor bij veel mensen had opgeroepen. Een overwinning die met name tot stand lijkt te zijn gekomen door gebrek aan vertrouwen in het establishment. Twee termijnen Obama-regering hebben het tij van de neerwaartse economie niet significant weten te keren en dat heeft bij de Amerikaanse kiezer een deuk geslagen in het vertrouwen in de op het pluche zittende politici. Trump speelt daar met opportunistische verkiezingsretoriek handig op in en dat legt hem geen windeieren. Maar is het vertrouwen in Trump terecht? Kan hij waarmaken wat hij roept? En hoe betrouwbaar was hij eigenlijk in het verleden? ‘Make America great again’ luidt zijn motief naar eigen zeggen, ondertussen baart hij dagelijks opzien in de media, schitterde hij in zijn eigen realityshow en laat hij geen kans na overal zijn eigen naam in gouden letters op te zetten. “Dat wekt het beeld dat hij nogal graag in de schijnwerpers staat. En de race om het presidentschap is natuurlijk het ultieme podium. Zijn intenties lijken tot nu toe vooral zijn eigen belang te dienen, niet die van het volk” (Husmann, 2016). Ook de Brexit lijkt een duidelijk en onverwacht protest tegen de gevestigde orde. De Britse politiek is in een complete staat van chaos nadat 52% van de Britten aangegeven heeft de Europese Unie te willen verlaten. De Conservatieve Partij wordt verscheurd over de vraag wie premier David Cameron moet opvolgen, terwijl het schaduwkabinet van oppositiepartij Labour uit elkaar valt vanwege de groeiende onvrede over hun leider Jeremy Corbyn, vanwege de halfbakken steun die hij heeft gegeven aan EU-lidmaatschap. Corbyn geldt als een euroscepticus, maar zag zich als leider van de overwegend pro-Europese Labour-partij gedwongen een stem vóór te ‘blijven’ uitdragen. Prominente partijgenoten laten weten hierdoor geen vertrouwen meer te hebben in de leider. “Labour heeft behoefte aan sterke en effectief leiderschap en ik heb er geen vertrouwen in dat we met hem als leider verkiezingen kunnen winnen”, aldus partijprominent Hilary Benn (Schiffers, 2016). Het feit dat de term Brexit ook in ons land het meest getwitterde woord in 2016 was (Reinards, 2016), bewijst de breed gedragen verwondering over de kracht van het ontbreken van vertrouwen ten aanzien van leiderschap in Groot Brittannië. In ons land staat Geert Wilders’ Partij voor de Vrijheid in de peilingen op het moment van schrijven (december 2016) op 19 zetels. Hoewel peilingen getuige de laatste Amerikaanse presidentsverkiezingen minder dan ooit profetische waarde lijken te hebben, lijkt de populariteit van Wilders en zijn partij onverminderde te stijgen. Ook dit kan niet los gezien worden van het vertrouwen in het huidige politieke leiderschap. Volgens cultuurhistoricus René Cuperus heeft links progressief Nederland nog vier maanden om een list te bedenken. Een onmogelijke opgave volgens hem, door de “schreeuwende behoefte het establishment een boze middelvinger te tonen”. Hetzelfde geldt voor Frankrijk, Duitsland en wellicht ook Italië, waar 2017 best weleens een politiek kanteljaar zou kunnen worden (Obbema, 2016). In de internationale politiek lijkt er sprake te zijn van een ernstige vertrouwenscrisis ten aanzien van de gevestigde orde, die een dankbare prooi is voor populisten die ‘de stem van het volk’ spreken. De vraag in hoeverre er tevens sprake is van een leiderschapscrisis is uiterst relevant. Het lijkt er namelijk behoorlijk op dat we nogal dolende zijn in een steeds maar veranderende wereld, waarin we doorlopend opzoek zijn naar de juiste match tussen management- en leiderschapsstijl bij ‘leiders’ en behoeftes bij ‘volgers’."

Passage uit 'Leiders die aanzetten tot conflict winnen aan vertrouwen', L.J. van Egmond (2017).

DOWNLOAD HIER HET VOLLEDIGE ESSAY